ازآنجایی‌که کودکان در زمان‌های مختلف به مقادیر مختلف رشد می‌کنند، برای ما سخت است که بتوانیم تفاوت اضافه‌وزن کودکان و بزرگسالان را تشخیص دهیم. برای تشخیص این‌که آیا کودک در محدوده وزن غیرطبیعی قرار دارد باید از شاخص‌های مختلفی استفاده کنیم. شاخص توده بدنی یکی از شاخص‌های ارزیابی وزن برای قد است شاخص توده بدنی یا بی‌ام‌آی کودک شاخصی است که به وسیله آن می‌توان اختلالات وزن را در او تشخیص داد. هر کودکی که BMI او بین صدک های ۸۵ تا ۹۵ قرار گرفته باشد، باید از لحاظ شاخص‌های ایجاد کننده چاقی تحت نظر قرار بگیرد. همچنین در این کودکان خطر بروز بیماری‌های ناشی از اضافه‌وزن، از قبیل افزایش فشار خون و اختلالات چربی خون نیز بیشتر است. تغییر زیاد در شاخص توده بدنی نیز می‌تواند هشداری باشد بر این‌که کودک که باید تحت مراقبت‌های بیشتر قرار گیرد. باوجودی‌که میزان تغییراتی که باعث ایجاد چنین خطراتی می‌گردد هنوز مشخص نشده‌است اما افزایش سالیانه سه تا چهار واحد در شاخص توده بدنی نشان‌دهنده تجمع زیاد چربی در بدن کودک است.
عوارض
چاقی کودکان عوارض زیادی را در سیستم‌های بدن آنها بر جای می‌گذارد. این عوارض ناشی از چاقی عبارت‌اند از: بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت، بیماری‌های ناشی از اختلال در مفاصل.
تحقیقات نشان داده‌اند که کودکان مبتلا به اضافه‌وزن و غیرفعال در خواب، دچار مشکلات تنفسی می‌شوند. عوارض طولانی‌مدت اختلالات خواب در کودکان هنوز شناخته نشده‌است. همانند بزرگسالان قطع تنفس در هنگام خواب می‌تواند عوارض زیادی را به‌دنبال داشته باشد که عبارت‌اند از: رشد ناکافی، سردرد، افزایش فشار خون و سایر مشکلات قلبی و تنفسی اغلب این مشکلات می‌توانند کشنده باشند.
درد ناحیه شکم می‌تواند منعکس‌کننده بیماری‌های کیسه صفرا باشد. چاقی در بزرگسالان یکی از عوامل خطر ایجادکننده این اختلال است. باوجودی‌که در کودکان احتمال خطر کمتری وجود دارد، اما کودکانی که چاق هستند بیشتر از دیگران به بیماری‌های کیسه صفرا و سنگ کیسه صفرا مبتلا می‌شوند چون تولید کلسترول در بدن آنها بیشتر است. همچنین به‌علت بزرگ شدن کیسه صفرا عملکرد این عضو مختل می‌شود.
از اختلالات غدد درون‌ریز مرتبط با چاقی می‌توان دیابت غیروابسته به انسولین را نام برد. این اختلال امروز به‌شدت در بین کودکان رایج شده‌است، درحالی‌که در گذشته به‌ندرت اتفاق می‌افتاد.
افزایش فشارخون و اختلال در چربی‌های خون نیز شرایطی هستند که با اضافه‌وزن به‌وجودآمده و در طولانی‌مدت باعث ایجاد بیماری‌های قلبی و عروقی در افراد می‌شود.
همچنین چاقی کودکان باعث ایجاد مشکلات روحی در آنها می‌شود. در جوامعی که توجه زیادی به اندام فرد می‌شود، کودکان چاق معمولاً ملامت می‌شوند و بنابراین تصویر بدنی نامطلوبی از خود خواهند داشت. این شرایط منجر به افسردگی و حتی خودکشی در آنها می‌شود.
در تمام این موارد توصیه می‌شود که در ابتدا با یک متخصص تغذیه و یک پزشک اطفال مشورت شود تا بدین‌وسیله برنامه صحیحی برای کاهش وزن کودک تنظیم گردد.
عوارض ناشی از برنامه‌های کاهش وزن در کودکان
از اثرات سوء برنامه‌های کاهش وزن نادرست در کودکان می‌توان بیماری‌های کیسه صفرا را ذکر کرد و بیشتر در نوجوانانی که سریعاً وزن کم می‌کنند شایع است. یکی دیگر از موارد دریافت ناکافی مواد مغذی ضروری و غیرضروری است همچنین رشد کودک نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد. بااین‌حال تاثیر کاهش وزن روی بزرگسالان کمتر بوده و عوارض کمتری برجای می‌گذارد. از دست رفتن توده عضلانی بدن نیز درطول کاهش وزن ممکن است اتفاق بیفتد. تأثیر کاهش وزن سریع در کودکان کمتر از هفت سال هنوز شناخت شده نیست و بنابراین این میزان کاهش وزن توصیه نمی‌شود.
وقتی والدین خیلی باضافه وزن فرزندشان توجه کنند، باعث ایجاد مشکلات روحی و روانی در فرزندشان می‌شود. اگر وزن، رژیم غذایی و فعالیت کودک در مرکز توجه قرار گیرد، ارتباط بین والدین و فرزندان نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
نکاتی برای والدین و مربیان کودک جهت پیشگیری از چاقی
- به اشتهای کودک توجه کنیم: کودکان خودشان متوجه می‌شوند که چه زمانی سیر شده‌اند و نیازی به خوردن تمام قضایا شیر خود ندارند.
- سعی کنید غذاهای خانگی تهیه کنید و از تهیه غذاهای رستورانی برای آنها پرهیز کنید، تا حد ممکن کمتر از غذاهای شیرین استفاده کنید.
- از نگهداری غذاهای پرکالری در منزل اجتناب کنید. نوشابه، نوشیدنی‌های شیرین، آب‌نبات، کیک و شیرینی‌ها را در منزل نگهداری نکنید.
- سعی کنید غذاهای کم‌چرب و پر پروتئین و همچنین لبنیات کم‌چرب یا بدون چربی تهیه کنید. شیر بدون چربی بعد از سن دوسالگی می‌تواند جایگزین شیر کامل برای کودک شود.
- از غذاهای پرفیبر، غلات کامل، حبوبات، میوه‌ها و سبزی‌های تازه در رژیم غذایی استفاده کنید.
- به‌عنوان پاداش به فرزندتان غذا ندهید، درعوض به او اعتمادبه‌نفس بدهید.
- کودک را تشویق نکنید که برای خوردن دسر باید اول تمام غذای خود را مصرف کند.
- فعالیت‌های کم کالری کودک از قبیل تماشای تلویزیون، بازی با کامپیوتر و غیره را به کمتر از دو ساعت در روز کاهش دهید.
- کودک را در برنامه‌های ورزشی دخیل کرده و مرتباً او را تشویق به انجام فعالیت بدنی کنید.
- همراه با خانواده کودک را به انجام فعالیت بدنی وادار کنید مثلاً روزانه به پیاده‌روی بروید.
تدابیر درمانی
وقتی‌که لازم باشد چاقی کودک درمان شود ممکن است راه‌های مختلفی توسط پزشک و متخصص تغذیه در نظر گرفته شود بنابراین مشورت با پزشک و متخصص تغذیه یکی از اصلی‌ترین مواردی است که در ابتدا باید به آن توجه کرد.
میان وعده‌های سالم برای کودکان:
- سیب یا گلابی
- پنیر کم‌چرب
- هویج و کرفس
- پیتزای سبزیجات همراه با پنیر کم‌چرب
- سیب‌زمینی پخته‌شده
- غلات خشک‌شده همراه با شیر کم‌چرب
- برش‌های خیار
- میوه‌های خشک‌شده تازه یا یخ‌زده
- کنسروهای میوه همراه با شکر خیلی کم
- آب‌میوه طبیعی
- سالاد میوه‌جات
- شیر شکلات کم‌چرب
- ماست کم‌چرب همراه با میوه‌های تازه
- ذرت بو داده همراه با روغن کم
- شیر کم‌چرب
- سبزیجات خام
- بستنی‌های تهیه‌شده از شیر کم‌چرب همراه با میوه‌جات یا توت‌فرنگی
- کراکر ها و بیسکویت‌ها به‌همراه یک لیوان شیر
- کراکر های غلات کامل همراه با کره بادام‌زمینی یا پنیر
درمان‌های رفتاری
درمان‌های رفتاری شامل نوع تغذیه و فعالیت جسمانی کودک است که می‌تواند باعث تنظیم وزن یا کاهش وزن و شود. بعضی از این مداخلات نیاز به همکاری خانواده داشته و باید تحت نظر متخصص انجام شود.
درمان‌های دارویی: سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تا کنون هیچ دارویی را برای درمان چاقی در کودکان مورد تایید قرار نداده‌است. بااین‌حال مطالعات بالینی در دست انجام است.
جراحی: روش‌های جراحی از قبیل جراحی معده برای نوجوانان موفقیت‌آمیز بوده‌است. بااین‌حال این روش فقط زمانی قابل‌انجام است که وی تحت نظر بوده و سایر روش‌های درمانی با شکست مواجه شده باشد.